الف) لزوم خودآگاهي
پديده ي وبلاگ و وبلاگ نويسي مثل تمام مفاهيم ديگري كه زندگي ما در عصر جديد را تشكيل مي دهد يك پديده وارداتي است كه در بستر فرهنگي غرب نضج يافته و با مقدمات فلسفي مغرب زمين و غايتهاي زندگي به سبك غربي پيوندي ناگسستني دارد. فلذا مانند همه ي مظاهر ديگر تمدن غرب، چنانچه بدون خودآگاهي و غفلت آميز با آن برخورد شود، ناخودآگاه جريان حركت آن بر اركان وجودي آدمي مستولي مي گردد و او را با خود به زندگي مطلوبي با مختصاتِ ايده آلها و استانداردهاي نفساني رايج در تمدن غرب مي كشاند. اثر اين گونه تماس هاي غفلت آميز با هر كدام از مظاهر غرب نتيجه اي مشابه دارد. مظاهري همچون سينما تلويزيون ماهواره و اينترنت، بازيهاي كامپيوتري، فوتبال حرفه اي، سيستم آموزشي و دوران تحصيل دانشگاهي (همانطور كه در پست قبلي به آن اشاره شد)، فعاليت اقتصادي در بسترهاي مدرني چون بورس و بانك، فعاليت علمي در قالبهايي همچون ژورنالهاي آي.اس.آي، فعاليت سياسي در احزاب الگوبرداري شده از سيستم هاي غربي و حتي فعاليت صنعتي در سطح رقابتهاي بين المللي، هريك به مثابه ي جريان تند يك رودخانه محسوب مي شوند كه انسان غافل شرقي را به سرعت از زمين (هويت واقعي خويش) مي كند و به جهت مطلوب خويش مي كشاند.
فضاي مجازي و پديده ي وبلاگ هم از اين قاعده كلي مستثني نيست. به همين دليل براي حركت به سوي ولايت يافتن تدريجي بر مظاهر تمدن مدرن لازم است هر كسي از آفتهاي بالقوه ي موجود در اين پديده ها به خوبي آگاه باشد و با قدرت روحي خويش از غرق شدن در اين جريان تند و پنهان فرهنگي جلوگيري كند. براي ايستادگي در مقابل اين تهاجم پنهان اولين قدم كسب آگاهي است و دومين قدم ارزيابي هميشگي و محاسبه دائمي است. در اين راه حضور يك جمع دوستانه به عنوان يك ناظر خارجي براي رصد كردن انحرافات كوچك احتمالي بسيار كارآمد است. سومين قدم تربيت دائمي نفس است كه بايد انشالله چنان در خودسازي وتسلط به معارف بومي قوي باشيم كه در عبور از اين رودخانه ي خروشان جريان تند آن ما را با خود نبرد.
در ادامه ابتدا آنچه خود در اين مدت وبلاگ نويسي به عنوان آثار تربيتي آن مشاهده كردم بيان مي كنم. آثاري كه تأثير جدي در رشد شخصيتي من ايفا كرد. پس از آن به ذكر آفات اخلاقي پنهان وبلاگ نويسي كه به ذهنم مي رسد مي پردازم. باز هم تأكيد مي كنم كه اين آثار تربيتي و آفات اخلاقي به صورت بالقوه در اين پديده وجود دارد و اين بصيرت و عملكرد آگاهانه ي ماست كه تعيين مي كند كداميك از اين خواص بالقوه، بالفعل گردد و كداميك بي اثر. اين آثار و آفات تمام كاربران وبلاگ اعم از نويسنده، خواننده و نظردهنده را در بر مي گيرد.
ب) آثار تربيتي
1) ترويج فرهنگ آزادانديشي، نقد و تضارب آراء
فضاي وبلاگي به گونه ايست كه هر انديشه اي به راحتي در آن مطرح مي شود و همه ي افراد با هر نظر و اعتقادي بدون هيچ مانعي قادرند نظر خويش را ابراز كنند و به نقد نظر نويسنده بپردازند. از آنجايي كه متأسفانه در جامعه ي ما «نقد» جايگاهي ندارد و همگي به تملق و تأييد نظر صاحبان رأي – از راننده تاكسي منبر رفته در ماشينش تا استاد دانشگاه متكلم وحده در كلاس – و تنبلي فكري عادت كرده ايم اين ويژگي فضاي وبلاگي و تمرين «تفكر» و «نقد» براي كاربران آن در آينده بسيار كارساز خواهد بود.
2) شكستن ديوارهاي كاذب دانايي
فضاي نقادي و تضارب آراء باعث پاره شدن حجاب هاي ضخيم «تعصب» و «عجب» مي شود كه به مرور در ذهن انسان شكل گرفته است. از بين رفتن اين حجابها باعث جهشهاي معرفتي بزرگي در نويسنده مي شود. البته همانطور كه گفته شد اين ويژگي بالقوه است و افراد زيادي علاقه اي به استفاده از اين ويژگي ندارند و با بي اعتنايي حجابهاي ذهني خود را حفظ مي كنند.
اندكي دانايي در انسان ناآگاه خود به خود توهمي را بوجود مي آورد كه اين رأي متعلق به من است و كس ديگري نيست كه تا اين حد بفهمد و لازم است كه من اين علم ناياب خود را در اختيار ديگران قرار دهم كه آنها هم بهره برند و بياموزند. اما وقتي همين فرد مدتي در فضاي وبلاگي در معرض انديشه هاي ديگران قرار مي گيرد و مي بيند كه خيلي چيزها بوده اند كه حتي به مخيله ي او هم خطور نكرده اند و چه اشتباهاتي هم در همان اندك ارائه ي خويش مرتكب شده است، به فراست در مي يابد كه به قول ارسطو -شايد هم سقراط- كسي عالمتر است كه به وسعت جهل خويش آگاهتر باشد.
3) ارزش يافتن «قول» به جاي «قائل»
وبلاگ اين امكان را فراهم مي كند كه كاربران -نويسنده و نظردهنده- بدون استفاده از اسم واقعي خود به ارائه ي نقطه نظرات خود بپردازند. اثر تربيتي اين ويژگي اينست كه باعث مي شود بياموزيم نظرات و سخنان ديگران را بدون آشنايي با شخصيت آنها و حتي بدون در نظر گرفتن ويژگيهاي گوينده ي آن بشنويم و به آن بها دهيم. متأسفانه بارها براي همه ما پيش آمده كه يك جمله را وقتي براي كسي عنوان مي كنيم به سرعت آنرا رد مي كند اما همينكه آنرا به فرد خاصي منسوب مي كنيم به سرعت مي پذيرد – و البته عكس آن شايعتر است!- امري كه منافات كامل با فرموده ي مولا علي (ع) دارد كه «انظر الي ماقال و لا تنظر الي من قال»
4) «ارتقاء قدرت طرح و ارائه ي يك موضوع» توسط نويسنده و «قدرت تفكر صحيح و منطقي و نقد جامع و منصفانه» توسط خواننده
اين هم از مهارتهايي است كه متأسفانه توسط مدارس و دانشگاه ها به كسي آموخته نمي شود و فضاي وبلاگي محيط مناسبي است كه به ما بياموزد چگونه اعتقادي را كه به آن باور داريم به گونه اي روان و ساده و كامل به افراد ديگر منتقل كنيم. توانايي گوش دادن و فكر كردن و كشف و شناسايي ايرادات يك نوشته هم توانايي بسيار مهم و كارآمدي است كه خوانندگان آنرا تمرين مي كنند.
ج) آفات اخلاقي
1) حديث نفس
هر نوشته اي پلي است كه از ذهن نويسنده به ذهن خواننده زده مي شود. امّا گاهي دورهاي بسته اي در ذهن نويسندگان ايجاد مي شود كه از «خود» به «خود» مي رسند و به عبارت ديگر در خود باقي مي مانند و سوژه ي نوشته حالات دروني نويسنده مي شود. اينگونه نوشته ها تنها نوعي روايت كردن عوالم دروني خويشتن در برابر ديگران است و نه تنها چيزي عايد خواننده نمي كند بلكه عقل و شرع اجازه ي بازگو كردن حالات دروني را براي هركس و نا كسي نمي دهد. اين حالت گاهي به صورت ناخواسته در نوشته هاي وبلاگ نويسان رخ مي دهد – مثلاً در بعضي نوشته هاي همين وبلاگ- و گاهي به صورت يك عارضه ي مزمن بروز مي كند. در حالت مزمن و افراطي آن وبلاگ پر مي شود از نجواهاي دروني و راز و نيازهاي شخصي نويسنده در قالب جملات احساسي و شعر و آه و ناله و … و مخاطبين مشخصي كه همگي به نوعي مبتلاي اين عارضه هستند. من هنوز تحليل درستي از علت رفتار اين نوع وبلاگ نويسان ندارم و نمي دانم كه چرا اين نوشته ها را در دفتري در خانه ي خود نمي نويسند و اصرار دارند كه آنها را در معرض ديد عام قرار دهند اما به عنوان يك احتمال فكر مي كنم كه در اين حالت نويسنده به نوعي با يك خداي مجازي-به عنوان جايگزيني براي خداوند خالق تمام عوالم- كه همان سيستم وب است، رابطه ي معنوي ايجاد مي كند و به مناجات و راز و نياز مي پردازد و نياز دروني خويش را از طريق ارسال اين پيام ها و دريافت پيامهايي مشابه در قالب «نظرات» ارضا مي كند.
2) مخاطب زدگي
مراقبت دائمي آمار بازديد سايت و تعداد نظرات و تحرك دائمي براي افزايش لينكهاي داده شده به وبلاگ و بخش عمده اي از اطلاع رسانيها در قالب جملاتي چون «با … به روزم، خوشحال مي شوم نظر بدهيد» يا «وبلاگ خوبي داريد به ما هم سر بزنيد» نوعي بازي نفساني است كه متأسفانه در ميان عده ي زيادي از وبلاگ نويسان رايج است و به نوعي رقابت شوم مبدل شده است. به هرحال اين حالت منجر به مخاطب زدگي مي شود. يعني اينكه نويسنده به جاي آنكه به بيان حق و مسائل مهمتر و اساسي تر بپردازد، به طرح مسائل جنجالي و باب طبع مخاطبين و خوانندگان مي پردازد. از نظر من معيار «تعداد بازديد از سايت» همچون بيشتر معيارهاي غربي در مسائل مختلف براي سنجش، بسيار پوچ و احمقانه است و متأسفانه شاهديم كه سايتهاي به شدت مدعي و انقلابي هم جاهلانه درگير اين مسابقه ي پوچ گشته اند و تعداد بازديدهايشان را به رخ همديگر مي كشند.
3) تعريف و تمجيدهاي غرورآور، اظهار فضل، ريا و تظاهر
اينها 3 دسته از فراگيرترين آفتهاي اخلاقي بالقوه در فضاي وبلاگي است كه قبح آن بر همه روشن است. تعريف و تمجيدهاي بيجا كه در اكثر موارد هدفي جز خوش آمد نويسنده ندارند و از بي مايگي نظردهنده حكايت دارند و باعث غرور بيجاي نويسنده مي شود كه آفتهاي بعدي آن مشهود است؛ اظهار فضل هاي بي مورد كه فقط براي خالي نبودن عريضه ارائه مي شوند و بيشتر به طبل ميان تهي مي مانند و به سرعت هم رسوايي به بار مي آورند؛ و همچنين نيت ناخالص آميخته به ريا و تظاهر كه به مرور خود را در نوشته نشان مي دهد و تنها به نويسنده يا نظر دهنده امكان مي دهد كه واقعيت وجودي خويش را مدتي زير مشتي اصطلاح و گنده گويي و رياكاي پنهان كند اما به زودي بي مايگي او و فاصله ي خود واقعيش با آن تصوير ساختگي آشكار مي شود.
4) فالگوش مجازي
اين اصطلاح را براي عملي به كار مي برم كه متأسفانه آگاهانه يا ناآگاهانه در ميان كاربران وبلاگ رواج دارد. فالگوش مجازي، استراق سمع مجازي است كه با انگيزه هاي فضولي، كنجكاوي هاي بي مورد و بعضاً شيطاني و خاله زنك بازي انجام مي شود. نوعي پرسه زدن وبلاگي كه تنها به هدف سر و گوش آب دادن و اطلاع يافتن از نحوه ي فكر كردن افراد مختلف، موضوعات مورد بحث و نظر افراد مختلف درباره آن انجام مي شود و ارزش ديگري ندارد.
اين نوع نگاه به نوشته ها باعث مي شود كه اطلاعاتي كه از نوشته به ذهن مخاطب منتقل مي شود به جاي اينكه در حوزه ي موضوع مورد بحث باشد، در حوزه ي شخصيت شناسي محيط اطراف خواننده و به عبارت ديگر پربار شدن انباره ي اطلاعاتي خاله زنكي او باشد. از سوي ديگر اين نوع شخصيت پردازي به علت اينكه تنها بر مبناي چند نوشته انجام شده كاملاً ناقص است و اعتباري ندارد.
{من شخصاً سوء نيت و بدي اين نوع رفتارها را قلباً باور دارم، اما احساس مي كنم به خوبي و مستدل نمي توانم بد بودن اين رفتار را به گونه اي كه حق آن ادا شود اثبات كنم، پس از اين موضوع مي گذريم}
5) روابط دختر و پسر
{متآسفانه در اين قسمت مجبورم به كمي بي پرده سخن گفتن، كه پيشاپيش عذرخواهي مي كنم}
اگرچه در فضاي مجازي دو جنس مخالف حضور فيزيكي ندارند، اما از آنجايي كه مهمترين اثر فيزيكي آنها يعني گفتار وجود دارد پس تمامي مباحثي كه در مورد روابط دختر و پسر در دنياي واقعي حاكم است اينجا هم حاكم است، فقط با قدري تفاوتهاي ظاهري.
دنياي مجازي نيازمند نظام فقهي نويني است كه لازم است به زودي توسط متخصصين امر تدوين شود. با اين حال وظيفه هرگز از گردن ما ساقط نيست كه «ان الانسان علي نفسه بصيرة». در ادامه مي كوشم بعضي از آفاتي را كه به واسطه ي فهم ناقص خود از دين، در روابط مجازي دختر و پسر درك كرده ام ذكر كنم، انشاالله كه توسط دوستان عالمترم اصلاح و تكميل شود.
مفاهيمي چون حيا، عفت، حجاب، نگاه حرام، خلوت و… قابليت اينرا دارند كه در فضاي مجازي بازتعريف شوند. در دين اسلام حجاب و عفت به عهده ي زن است و كنترل نگاه به عهده ي مرد. البته حجاب براي مرد و كنترل نگاه براي زن هم واجب است اما ميزان آن از حالت اولي كمتر است. در فضاي مجازي هم مي توان گفت حجاب و عفت به عهده ي زنان است و كنترل نگاه به عهده ي مردان. همينطور در فضاي وبلاگي.
زن در جهان خارج موظف است زينتها و زيبايي هاي ظاهري خويش را از مردان نامحرم محفوظ نگه دارد و تنها آنها را در برابر مردان محرم خويش آشكار كند. آيا اسلامي كه اين چنين در باره ي زيبايي هاي بيروني زن سخن مي گويد در مورد زيبايي هاي دروني زن، يعني جمال و جلال روحي و معنوي و عاطفي او دستوري ندارد؟ مسلماً زن همانطور كه موظف است جسم خويش را از نگاه نامحرم دور نگه دارد، وظيفه دارد روح خويش را هم از نگاه هاي مردان نامحرم محفوظ دارد. در حاليكه من به مراتب بارها حتي در مذهبي ترين وبلاگهاي دختران حزب اللهي ديده ام كه چگونه نويسنده ظرافتهاي روحي و عاطفي خويش را –البته گاهي سهوي و ندانسته- در معرض ديد نامحرمين قرار داده است و از رفت و آمد مستمر و غير طبيعي جوانان پسر به وبلاگش -كه بي آنكه خود بدانند به آنسو كشيده مي شوند- احساس خطر نمي كند. بر دختران ما واجب است كه حد حجاب و عفت را –كه خود بايد دريابند- در مورد روح و روان و انديشه هاي خود مراعات كنند.
در مورد مردان و به خصوص جوانان مذهبي هم همين مسائل در مورد نيتهايي كه در خواندن و پيگيري مطالب دختران دارند، وجود دارد. مگر نگاه حرام جز تمتع لحظه اي از زيبايي هاي يك زن نامحرم است؟ آيا علاقه ي من به سر زدن مداوم، مطالعه و نظر دادن در وبلاگي كه صاحب آن يك دختر است نبايد زنگ خطر اينرا براي من به صدا درآورد كه مبادا اينها تنهاي بازيهاي نفس من است تا اندكي شهوت عاطفي و روحي خويش را تسكين دهم؟!
من به هيچ وجه در اين نوشته مطالعه ي وبلاگهاي پسران و دختران توسط همديگر و حتي نظر دادنشان را رد نكردم، همانطور كه در دنياي واقعي كسي به صورت كلي ارتباط محرم و نامحرم را رد نمي كند، بلكه پرده هايي را از اغواهاي مدرن شيطاني بازگو كردم تا بررسي هميشگي نيتهايمان را به خصوص در بزنگاه هاي اينچنيني فراموش نكنيم.
در پايان بايد گفت گرچه امكان ارتباط دو جنس وجود دارد، اما براي پيش گيري از ايجاد بسترهاي مناسب براي وسوسه انگيزي شيطان بهترين راه همان شيوه ي معروف است كه «بهتر است ارتباطي نباشد مگر به اندازه ي ضرورت» و ضرورت را هم كسي در نخواهد يافت جز من و تو، بيني و بين الله…
توجه: اين مطلب يادداشتي از جناب آقاي محمد حسین بادامچی، داراي مدرك دكتري جامعه شناسی در وبلاگ شخصي خود به نام سوتك مي باشد، در صورتي كه نظر شما متفاوت مي باشد حتما از طريق بخش ارسال خبر مطالب ناب خود را براي ما ارسال نماييد.
