اخلاق كلمه اي عربي است و جمع خلق به معناي اخلاق يعني خوي، و منش ها و در معنا خلق و خو؛خلق به روحيات و صفات دروني انسان بستگي دارد و همان گونه كه شخص از نظر خلقت جسماني از يك سلسله اعضا و جسمانيات خاص تركيب گرديده و شكل خاص به خود گرفته از نظر صفات و روحيات و اخلاق از يك سلسله روحيات و صفات و منش هاي مخصوص به خود تركيب يافته است.
در تعليمات الهي و اسلامي و تعليمات و روحيه هاي انسان سازي اصول و درس هاي اخلاقي و علم اخلاق و اتصاف به خلقيات كريمه و اجتناب از رذائل اخلاقي پس از اصول عقايد دين اسلام، از مهم ترين اركان علمي و عملي بوده و بزرگترين مقصد رسالت پيامبر اسلام (ص) دين به اضافه اخلاق نيك بوده است چنان چه در حديثي از آن بزرگوار نقل شده است: انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق (همانا از سوي خدا مبعوث گرديدم كه مكارم اخلاق را در جامعه به كمال برسانم.)1
با توجه به رشد چشم گير وبلاگ نويسي و مسابقات وبلاگ نويسي در چند سال اخير در كشور وجود اخلاق در اين حوزه بيش از پيش احساس مي شود، اين موضوع در سال هاي اخير توسط مقام معظم رهبري (مدظله العالي) نيز مورد تاكيد قرار گرفته است.
سايت روزنامه نگار سايبر2 با استناد به قوانین اخلاقی جامعه روزنامه نگاران حرفه ای3 مدلی از قوانین اخلاقی وبلاگ نویسی ارائه داده است كه بخشي از آْن به شرح زير مي باشد.4
۱- صادق و درستکار باشید
بلاگرها باید در گردآوری٬ گزارش و انتشار اطلاعات صادق باشند. آنها باید:
– از هر گونه دزدی ادبی اجتناب کنند.
– در مواردی که امکانپذیر است حتما به منابع لینک داده یا آنها را معرفی کنند.
– از نمایش درست و صحیح مدخل ها٬ نقل قول ها٬ تصاویر و دیگر محتوی وبلاگ ها اطمینان حاصل کنند.
– هرگز تصاویر دریافتی را جز در موادی که به وضوح تصویر از نظر تکنیکی کمک می کند بدون اجازه تغییر ندهند.
– هرگز اطلاعاتی را که از درستی آنها اطمینان ندارند منتشر نکنند .
– میان اطلاعاتی که حالت دفاعیه و یا تفسیری دارند با اطلاعات واقعی تمایز قائل شوند و در نوشته های تفسیری خود واقعیت را بد جلوه ندهند.
۲- زیان را به حداقل برسانید
بلاگرها باید با منابع و موضوعات مانند انسانهایی که نیاز به احترام دارند رفتار کنند آنها باید:
– حس انسان دوستی و دلسوزی خود را با خوانندگان خود در مواردی که محتوی وبلاگ آنها دارای موضوعات تراژدی یا غمگین است بیان کنند.
– هنگامیکه مخاطب آنها کودکان یا قشر کم تجربه هستند حساسیت خاصی داشته باشند و این حساسیت را در هنگام مصاحبه ها یا استفاده از تصاویر نشان دهند.
۳- مسئول و جوابگو باشید
بلاگر ها باید:
– اشتباهات خود را بپذیرند و آنها را تصحیح کنند.
– هدف وبلاگ خود را به روشنی بیان کنند و علایق و تضادهای سلیقه ای خود٬ وابستگی ها٬ فعالیت ها و برنامه های خود را به خوانندگان خود بگویند.
– بر علایق خود پافشاری کنند و وقتی با اعتراضی روبرو شدند آن را به طور کامل برای خوانندگان خود منتشر کنند.
– از منابع و اطلاعات مورد علاقه خود آگاه باشند.
– موارد غیر اخلاقی سایر بلاگرها را افشا کنند.
– و وبلاگ خود را با استاندارد بالایی نگهداری کنند.
حال بياييد بخشي از سخنان مقام معظم رهبري (مدظله العالي) راجع به رسانه هاي نوين را با يكديگر مرور نماييم.
حكم غیبت با ابزار قلم و رسانه‌های جدید
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در جلسه درس خارج فقه هفتم دي سال 1389 در ذیل بحثِ موارد استثناء از حكم حرمت غیبت، در پاسخ به سؤالی پیرامون صدق غیبت در مواردی چون ذكر در نوشته، وبلاگ یا ضبط صوت و تصویر و انتقال آن، به نكات مهمی در تبیین احكام آن اشاره فرمودند:5
اينى كه اصلاً اين كار [غیبت] جايز است يا جايز نيست ولو به قصد اصلاح باشد، اين را نميشود به طور مطلق يك چنين چيزى را پابند شد؛ كه ما بگوئيم ما چون ميخواهيم در امر جامعه اصلاح كنيم، پس زيدى را، عمروى را يا يك جريانى را به طور مطلق مورد تهاجم قرار بدهيم، غيبت كنيم؛ حالا آن كسانى كه اين كارها را ميكنند، خيلى اوقات به غيبت هم اكتفاء نميكنند؛ خب، ملاحظه ميكنيد ديگر. گاهى چيزهائى را مى‌آورند كه معلوم نيست حدِّ غيبت6 بر او صادق باشد؛ شايد مصداق تهمت است، مصداق افتراء است، مصداق قول به غير علم است، مصداق سبّ و شتم است؛ نميشود اين را گفت كه اگر طرف قصد اصلاح دارد، پس بنابراين اين جايز است براى او، نه؛ موارد استثناء همان مواردى است كه [در كتب فقهی] ذكر شده است.
منتها بايد اين موارد صدق كند، احراز بشود. اين خیلی مهم است. واقعاً يكى از چيزهائى كه ما همه‌مان [باید توجه كنیم]، به مردم هم بايد بگوئيم، ياد بدهيم كه توجه بكنند اين است كه: به صرف توهم اين كه حالا اين كار مصلحت دارد، دستشان را، يا قلمشان را، يا وبلاگشان را آزاد نكنند كه هر چه به دهنشان آمد، آن را بگويند؛ اينجور نيست، چون وسائل مدرن امروز همه مشمول همين حكم است. يعنى خواندن وبلاگ هم مثل خواندن كاغذ است، كتاب است، نامه است، مثل شنیدن حرف است. استماع غيبت شامل همه‌ى اينها ميشود؛ يعنى ملاك استماع در اينها وجود دارد مسلّماً. شنيدن به گوش خصوصيتى ندارد، خواندن تو نامه هم عين همان است كه ما در بحث استماع اين را تأكيد كرديم و عرض كرديم.
خب، دوربين هم همين جور است. فرض كنيد كه اگر چنانچه انسان يك خطائى را از كسى ديد، اين را رفت با دوربين ثبت كرد، بعد آمد يك جائى نشان داد؛ اين هم همان است ديگر، چه فرقى ميكند؟ يعنى بايستى واقعاً به اینها توجه كرد. محيط را بايد محيط اخلاقى كرد. ما اگر بخواهيم جامعه را اصلاح بكنيم، اين اصلاح فقط به اين نيست كه انسان از افراد غيبت بكند. راه‌هاى ديگرى هم وجود دارد. حالا من غيبت را عرض ميكنم. فضلاً7 از تهمت و افتراء و اينها.
بنده يك وقتى به يك مناسبتى در يك صحبت عمومى عرض كردم به مردم كه قرآن كريم ميفرمايد: «لولا اذ سمعتموه ظن المؤمنون و المؤمنات بأنفسهم خيراً»؛8 یعنی وقتى افك 9 را شنيديد چرا به همديگر حسن‌ظن نداشتيد؟ يعنى از اول رد كنيد افك را. [اگر] آمدند به يك نفرى تهمت زدند، يك چيزى را گفتند – حالا يا با عنوان تهمت يا به عنوان غيبت – چرا قبول ميكنيد؟ ببينيد اين كلمه‌ى لولاى تحذيريه در قرآن و در كلام عرب خيلى معناى وسيعى دارد، فقط معنايش «چرا» نيست، كه ما بگوئيم چرا اين كار را نكردى. چراى با تأكيد است. يعنى آه، واى، چرا؛ معناى «لولا» اين است؛ تحذيريه است{چرا {«لولا اذ سمعتموه ظن المؤمنون و المؤمنات بأنفسهم [خيراً]»؛ یعنی چرا به هم ظن نيك نداريد، چرا به هم حسن‌ظن نداريد. تا فوراً كسى آمد، شما بگوئيد بله، احتمال درستى‌اش هم اگر بود، آدم به صورت يقين آن را بداند و نقل بكند. اين درست نيست، اين ممنوع است. اين چيزى كه امروز مورد ابتلاست در جامعه‌ى ما، از همان چيزهائى است كه بايست از همين ادله‌ى غيبت بفهميم كه درست نيست؛ اين وضعى كه وجود دارد درست نيست. البته انتقاد منطقى، گفتن حرف صحيح اينقدر حرفهاى آشكار وجود دارد كه انسان اگر ذكر آنها را بكند، اصلاً هم غيبت نيست، و ميتواند انسان نقد بكند. بله مسلّم است، امروز يك جريان صحيح و حقّى در جامعه‌ى ما وجود دارد، جريانهاى باطلى هم وجود دارد كه به انواع و اقسام طرق ميخواهند جامعه را خراب كنند، انقلاب را منحرف كنند؛ در اين شكى نيست. آدمهائى هم در رأس اين جريانات هستند. چه لزومى دارد كه انسان به اين آدمها تهمت بزند. چه لزومى دارد كه غيبت اينها را بكند. حرف آشكار اينقدر دارند؛ همان حرفهاى آشكار را بيان بكنند، تبيين بكنند، توضيح بدهند، مطلب روشن خواهد شد؛ هيچ نيازى به غيبت كردن نيست كه آدم بگويد حالا ما براى اصلاح مثلاً غيبت ميكنيم.
بنابراين به نظر من همين ادله‌اى كه در باب غيبت خوانديم، اين تمام المراد را به ما نشان ميدهد؛ يعنى واقعاً همانى كه بايد بفهميم از شرع مقدس همين را انسان ميفهمد و تشخيص ميدهد. بايد بر طبق همين هم عمل كرد.
آیت‌الله ممدوحی، عضو خبرگان رهبری در همین زمینه می‌گوید: «نبايد نسبت به شنيدن خبری كه در دروغ يا صحت آن شك وجود دارد، اعلام موضع كرد. عصبانيت در شنيدن برخی از خبرها، فضای تهمت را در جامعه گسترش خواهد داد10»
رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای خبرگان رهبری، در سخنانی صريح به همه به‌ويژه جوانان افزودند: «پيام من به همه كسانی كه حرف می‌زنند و يا در مطبوعات، وبلاگها و محيط های ديگر می‌نويسند اين است كه مخالفت كردن، رد كردن و محكوم كردن يك فكر سياسی و دينی يك چيز است و ابتلای به رفتار غير اخلاقی و دشنام و هتك حرمت چيز ديگر. من اين مسائل غير اخلاقی را قاطعانه و بطور كامل رد می‌كنم و نبايد انجام شود.»
عمل به قانون
برای علاج این ناهنجاری‌ها و آسیب‌ها باید از قانونی كه در نظام جمهوری اسلامی منبعث از شرع و تكلیف دینی است پیروی كرد و نباید به راحتی چارچوب‌های قانونی را درنوردید. ما مشكل عمل به قانون داریم. اگر معضلاتی وجود دارد، باید برخورد جدی قانونی شود. برخورد قانونی به این معنی است كه در محدوده مشخص، تذكر و هشدارهای قانونی داده شود و اگر از راه مجاز خارج شدند، برخورد قضایی متناسب، عادلانه و به‌موقع صورت گیرد تا باعث عبرت شده و جلوی مسائل بعدی را بگیرد. متأسفانه در فضای ناشی از حوادث سال گذشته، عده‌ای از افراد و وبلاگ‌نویس‌ها از بردباری مسئولین نظام و دستگاه قضایی سوءاستفاده كرده و از حدود خودشان تجاوز كردند كه این موترد برخورد به‌هنگام و عادلانه قضایی را می‌طلبد.
در بسیاری از كشورها مطبوعات و رسانه‌ها یك قواعد «خودكنترلی» دارند كه طبق آن، حق عبور از چارچوب منافع ملی را ندارند. این‌گونه نیست كه همه به هر شكلی آزاد باشند و هر چیزی را بگویند. البته به واسطه ابزارهای رسانه‌ای جدید، مثل رسانه‌های الكترونیكی، از دو جنبه ضعف جدی وجود دارد؛ یكی خلأ فرهنگ‌سازی به دلیل نوپا بودن آن و از طرف دیگر، قوانین و آیین‌نامه‌های موجود باید كامل‌تر و مصداقی‌تر شوند. قوانین رسانه‌های الكترونیك در كشور ما كم و بیش با همان رسانه‌های مكتوب و مطبوعات یكسان است و احتیاج به بازنگری دارد. باید قوانین و آیین‌نامه‌های نظارتی هرچه سریع‌تر به‌روز و تكمیل شود.
باید بدانیم كه جامعه یك ظرفیت و بردباری نسبت به مسائل مختلف دارد، چراكه جامعه ما یك جامعه ریشه‌دار انقلابی و مذهبی است و لذا خیلی نمی‌تواند نسبت به مسائل پیرامونی بی‌تفاوت باشد. جامعه ما خودبه‌خود یك پالایش ضمنی تدریجی را در رابطه با آلودگی‌هایی كه مثل كف روی آب می‌مانند، انجام می‌دهد. اقبال و ادبار جامعه ریشه‌دار انقلابی، اخلاقی و مذهبی ما خیلی از مسائل را حل می‌كند. برخی كه فكر می‌كنند از ترویج بداخلاقی‌ها، ناهنجاری‌ها و رفتارهای مذموم اخلاقی در حوزه اجتماع سود می‌برند، اینها در واقع به خودشان ضربه می‌زنند، چون از چشم نخبگان و مردم خواهند افتاد؛ همچنان‌كه بسیاری از اینها اكنون با برخورد صریح و تكلیف‌آور رهبر انقلاب باید نسبت به خودشان یك بازنگری داشته باشند و دیگر حداقل نمی‌توانند داعیه دفاع از نظام و رهبری داشته باشند.
توصیه به نخبگان
لازم می‌دانم به همه كسانی كه پیش‌قراولی اقشار مختلف جامعه را برعهده دارند، به‌خصوص نخبگان و روحانیون، تأكید كنم كه به مبانی اخلاقی و رفتاری در حوزه‌های مختلف زندگی از جمله سیاسی و اجتماعی همت ویژه‌ای را مبذول دارند. پیامبر اكرم(ص) فرمودند: «إنی بعثت لأتمم مكارم الاخلاق». ما نمی‌توانیم مدعی یك نظام انقلابی و اسلامی باشیم و در این زمینه‌ها هر روز بهتر از دیروز نباشیم. قاعدتاً صاحبان تریبون‌ها و رسانه-ها، نخبگان و به‌ویژه روحانیون باید بیش از گذشته در جهت بقا و ارتقاء فرهنگ اخلاقی جامعه تلاش كنند.11
متاسفانه در فضاي وبلاگ نويسي امروز كشور ما علي الخصوص در جشنواره هاي وبلاگ نويسي موارد اخلاقي اي چون رعايت حق كپي رايت مورد توجه قرار نمي گيرد و آنچه كه تاسف بيشتري را به بار مي آورد عدم بررسي اين موضوع توسط مجري هاي اين جشنواره ها مي باشد، البته خوشبختانه در سال هاي اخير حركت هاي خوبي شروع شده است كه اميدواريم به لطف الهي و با همكاري تمامي متوليان امر اين حركات با شتاب بيشتري پيگيري شود و روز به روز شاهد رشد اخلاق در جامعه عظيم وبلاگ نويسان ايران اسلامي باشيم.
متن ذكر شده تنها گوشه اي از تيزبيني مقام معظم رهبري (مدظله العالي) راجع به گوشزد رعايت اخلاق در فضاي مجازي علي الخصوص وبلاگ ها بود.
در صورتي كه مايليد اين توصيه ها را از زبان نازنين حضرت ماه بشنويد مي توانيد فايل هاي صوتي زير را دانلود نماييد.
دانلود فايل صوتي حكم غیبت با ابزار قلم و رسانه‌های جدید
پي نوشتها:
1- كتاب اخلاق اسلامي از ديدگاه قرآن، نوشته استاد اصغر حسيني تهراني
2- ترجمه متن از وبلاگ گروهی کتابداران ایران به نويسندگي طاهره کرمی، http://lisiran.blogfa.com/post-445.aspx
3- http://www.spj.org/ethics_code.asp
4- متن اصلي در http://www.cyberjournalist.net/news/000215.php
5- http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10770
6- معنی غیبت، تعریف غیبت
7- تا چه رسد به
8- سوره‌ی نور، آیه 12
9- تهمت، افترا، نسبت ناروا
10- گفت‌وگو با آیت‌الله ممدوحی، خبرگزاری فارس، گزارشی از: محمدحسین وزارتی؛ http://farsi.khamenei.ir/others-report?id=11737
11- پایبندی به محكمات نظام، گفتاری از: دكتر عبدالحسین روح‌الامینی صاحب امتیاز روزنامه «ملت ما»، http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=11777
نوشته: روح اله گل محمدي، سردبير سايت فارسي مچ
بازنشر مطلب:
